Glad ijs

Onlangs heb ik een steen verlegd, ergens in een rivier op aarde. Welbewust, omdat het daaraan refererende lied van Bram Vermeulen me te binnen schoot terwijl ik daar zo aan de waterkant gefascineerd stond te zijn. Het oeuvre van de artiest is me nog te veel onbekend terrein om te kunnen stellen dat het een van mijn favoriete Nederlandstalige liedschrijvers is, maar hoe meer ik van hem hoor, des te groter ik de kans acht dat dat binnen niet al te lange tijd het geval zal zijn. En dat hij zijn creativiteit niet enkel voor het schrijven van liederen gebruikt, mocht me afgelopen week duidelijk worden uit een televisieregistratie waarin hij zijn kijk op ons oorsprongverhaal uit de doeken deed.

Vertelplaat waarbij Bram Vermeulen zijn verhaal doet in 'In den Beginne'

Verhalen hebben sinds mensenheugenis een belangrijke rol gespeeld in onze levens. Elk van ons groeit er mee op en raakt al van jongs af aan bekend met de kracht die ze kunnen hebben. Geïntrigeerd kunnen we ze lezen, ernaar luisteren of ernaar kijken, of ze nu verzonnen zijn of getuigen van ware gebeurtenissen. Het handigst is wanneer duidelijk is in welke van die twee categorieën een bepaalde vertelling hoort, al neemt de interesse misschien nog wel meer toe en gaan we nog iets meer op het puntje van onze stoel zitten zodra fictie en non-fictie lichtelijk met elkaar worden verweven. Dat kan puur en alleen gedaan worden om de aandacht ermee te trekken, maar in sommige gevallen is het een ideale noodgedwongen uitkomst omdat de basisgegevens gewoon net even wat te karig zijn om een geschiedenis voldoende levendig aan de man te brengen enkel op basis van feitelijkheden.

Dat aankleden van vaststaande feiten diende lange tijd als een soort wondermiddel waarmee de schoolmeester me wekelijks deed uitzien naar het uurtje geschiedenisonderwijs. Want als we geluk hadden was dat hoe lang we met grote ogen en gespitste oren mochten en konden aanhoren hoe bijvoorbeeld ene Pierre van alles meemaakte ergens ten tijde van onze vaderlandse geschiedenis. Voor zijn avonturen was realisme meer van belang dan exacte waarheid, maar de gebeurtenissen die werden neergezet spraken tot de verbeelding. De extra elementen waren cruciaal om ons als kinderen de kans te geven ons zo goed mogelijk te identificeren met de hoofdpersonen en zodoende wegwijs te worden in de geschiedenis van ons land. Een methode die bij menig volwassene evenzeer behoorlijk effectief is.

Bram Vermeulen herkent zulke elementen in het scheppingsverhaal zoals dat vandaag de dag staat opgetekend in onze bijbels. Op zich geen unieke interpretatie want men zal het er over het algemeen wel snel over eens zijn dat verhalen die de tand des tijds moeten doorstaan het vooral moeten hebben van basisaspecten die generatie op generatie onveranderlijk aan het leven verbonden zijn. Nu zijn uitgangspunten van zichzelf niet altijd even goed te bevatten, maar door rondom die basis wat extra informatie te vergaren kan de boodschap een stuk behapbaarder worden gemaakt, al worden de grenzen tussen de basis die bij de boodschap hoort en wat erbij bedacht is op den duur soms wat vaag. 

Het is niet onlogisch dat in de loop der jaren een algemene consensus ontstaat met betrekking tot interpretatie(s) van oude teksten. Wie met een alternatieve kijk op de zaak komt, kan zich zodoende op glad ijs gaan begeven. En glad ijs is niet per definitie onbetreedbaar natuurlijk, want met enige durf kan je er wel degelijk overheen manoeuvreren, maar het is die kans op uitglijders die dan altijd wat spanning met zich meebrengt. Een spanning die er logischerwijs bij komt kijken zodra je je buiten de gebaande paden begeeft, maar een spanning die tegelijkertijd nieuwsgierigheid kan aanwakkeren bij degenen die het niet hebben aangedurfd er hun heil te zoeken. 

En wat dat zoeken naar heil betreft, bevindt Vermeulen zich in dit geval overigens op extra gevoelig terrein. Geloof, waaraan in veel gevallen de Bijbel ten grondslag ligt, is immers meer dan een combinatie tussen waarheden en opsmuk. Daarin vindt men de levensessentie, een verklaring voor het onverklaarbare. En die drang om zo veel mogelijk te verklaren kaan daar soms mee botsen. De basis van het geloof valt bij de meesten die zichzelf gelovig noemen niet zomaar te vernietigen, maar het ter discussie stellen van enkele kernwaarden is een gevoelige aangelegenheid, die men zelfs geneigd is uit de weg te gaan. Maar soms is het nog niet zo gek om kennis te nemen van een ander perspectief op bepaalde ideeën, zeker als (zoals in dit geval) provocatie daarbij geenszins een beweegreden is.

Je hoeft geen expert te zijn om in te zien dat de stelligheid waarmee Vermeulen zijn verhaal doet niet helemaal correspondeert met de onbetwistbaarheid van de materie, maar zonder die vastberadenheid zou het allicht juist moeilijker worden zijn vertelling serieus te nemen. Er klinkt weinig twijfel door bij zijn uitleg over de theorie die hij aanhangt en het unieke geluid dat hij laat horen brengt hij als een ware prediker. Toch komen de bronnen die hij raadpleegt minder nauwkeurig aan de orde dan de bronnen die hij in twijfel trekt en lijkt hij niet vies te zijn van speculatie. Al is dat in dit geval misschien juist weer de artiest in hem die naar boven komt om in plaats van een college vooral een voorstelling te maken.

De vraag is ook of het voornaamste doel van deze voorstelling is om zo veel mogelijk toehoorders de door hem aangehaalde oorsprongstheorie te doen aanhangen. Volgens mij is het veel meer een betoog over de grenzen van onze kennis, de kracht van verhalen en de zoektocht naar onze identiteit. Veel meer dan een poging tot overtuigen is dit een uitnodiging tot nadenken. Want bij het delen van bepaalde gedachten zal het altijd van de ontvanger blijven afhangen of die tot de verbeelding hebben kunnen spreken. En dan nog is het de vraag of de intentie van de boodschap wel volledig overkomt. Of om met Vermeulen zelf te spreken: 

Het blijven alsmaar stomme woorden.

Ik gebruik er een heleboel,

maar al bal ik beide vuisten:

ze dekken nooit wat ik bedoel.

Hoeveel letters heeft gevoel?

(Bram Vermeulen - Woorden)

Inhoudelijk baseerde Bram Vermeulen zich bij deze toespraak op de fundamentele beginselen zoals die onder andere binnen het christendom al jaren worden bestudeerd. En in de twijfel die hij daarover uitspreekt is hij oprecht, al klinkt het concept dat hem zo na aan het hart ligt niet in alle aspecten veel overtuigender of plausibeler. Maar hij zet in elk geval op een respectvolle manier aan het denken en in tijden waarin het normaal is geworden dat idealen (hetzij op gebied van (a)theïsme, milieu, politiek, o.i.d.) met een onbeschoft fanatisme worden geuit, is dat een ware verademing.