Herkenbaarheid

Wie iets leest of hoort en wil begrijpen zoekt waar nodig naar aanknopingspunten. De ene keer zijn die eenvoudiger te vinden dan de andere, maar ze spelen een belangrijke rol. Wanneer je iets leest waar je niet helemaal vat op krijgt, of ergens wat ziet staan dat er maar moeilijk bij je ingaat, breng je in kaart wat het laatste beetje logica is dat je er nog in kunt vinden. Je kunt altijd dieper doordenken en ergens verder op in gaan dan je in eerste instantie geneigd bent, maar voordat je aan het redeneren slaat zoek je altijd naar dat laatste restantje vanzelfsprekendheid, iets alledaags of een bekend gegeven dat voelbaar echt en herkenbaar is.

Caravaggio's Incredulità di San Tommaso (1601)

Zoiets herkenbaars zal menigeen voelen bij de handelingen en uitingen van de apostel Thomas, kort na de opstanding van Jezus. Gisteren en vandaag bleven de woorden die daarover in het Johannes-evangelie terechtkwamen zo nu en dan de kop opsteken in mijn soms wat afdwalende gedachten. Nu spelen die dwalingen zich nogal eens af terwijl er in de wereld rondom mij het een en ander aan informatie aan me voorbijgaat, maar op zich zijn die gedachten zelf zo nu en dan ook best interessant. En al brengen ze me vervolgens maar zelden ergens en heeft het geprakkisseer lang niet altijd een bijster interessante uitkomst: zo nu en dan laat ik ze met plezier de vrije loop.

Wat helpt bij het in het hoofd blijven hangen van gedachtes is muziek. Vooral goeie muziek, pakkende muziek en in het beste geval: muziek met een beklijvende boodschap. In dit geval waren het de rake bewoordingen bij het melodieus zo elegante 'By the Mark' van Gillian Welch en David Rawlings. Wanneer je daarvan het refrein enkele malen gehoord hebt moet je niet gek opkijken als dat op een later willekeurig moment je zo ineens weer te binnenschiet en het zich in je hoofd herhaaldelijk blijft afspelen.

De insteek van het lied is interessant. Juist omdat de verwijzingen naar de markeringen of littekens zo doen denken aan de opmerkingen die Thomas maakte. Het feit dat hij wenste met eigen ogen te zien dat zijn Heer terug in leven was, kwam hem qua bijnaam immers duur te staan. De apostel is nou net daarom bekend komen te staan als ongelovige en zijn naam is haast onlosmakelijk aan die connotatie verbonden geraakt. Is het dan niet wat onlogisch soortgelijke woorden centraal te stellen in een steekhoudend gospellied? 

Een vraag die je er tegenover zou kunnen stellen is in hoeverre de negatieve wijze waarop aan Thomas wordt gerefereerd terecht is. Er klonk weliswaar ongeloof door in enkele van zijn uitingen, maar in dezelfde Bijbelpassage worden die met dank aan het levende bewijs teniet gedaan en rest ogenschijnlijk puur ontzag, waarmee het geloof het al gauw weer lijkt te hebben gewonnen. De bewering dat diegene die gelooft zonder te zien zalig of gelukkig is, betekent wat mij betreft niet per definitie dat hij die wel ziet en gelooft dat niet is. 

Toch blijven de woorden die in het lied lijken te worden aangehaald ogenschijnlijk getuigen van ongeloof. Het verschil zit hem in dezen echter eenvoudigweg in het achterliggende sentiment dat bij het gebruiken van die woorden de boventoon voert. Het negatieve gevoel dat je kan bekruipen wanneer iemand iets zegt of zingt over het zien van Jezus' littekens, komt voort uit de twijfel die daar in Thomas' geval mee aan het licht kwam. Er kan echter evengoed een overtuiging achter schuil gaan, dat juist alle twijfel wordt weggenomen als het oog valt op die zo herkenbare littekens en daaruit duidelijk mag worden wie de zo aanbiddenswaardige Gekruisigde is wanneer je Hem ontmoet.

Zo vinden we herkenbaarheid niet alleen in andermans woorden en daden, maar ook op basis van uiterlijke kenmerken. Zeker als die herkenbare tekenen samengaan met herinneringen, mag je die steeds weer tot de verbeelding laten spreken. Dan is het zo gek nog niet om bij het opmerken van die tekenen je gedachten de vrije loop te laten en de betekenis erachter eens goed tot je te laten doordringen. Het kan immers ook iets geruststellends hebben, die herkenbaarheid, want, om het maar op zijn Engels uit het aangehaalde lied te citeren: 

"I will know my Savior when I come to Him, by the marks where the nails have been!"